نشر الکترونیکی : ساختار، مزیت ها و معایب

نشر الکترونیکی : ساختار، مزیت ها و معایب مقاله ای است که به چیستی نشر الکترو نیک و تفاوت های آن با نشر سنتی می پردازد. نشر کامپیوتری (Electronic Publishing) یا نشر کامپیوتری، عبارت است از نشر «اثر» روی دیسک یا شبکه. مثلا یک کتاب، که در نشر سنتی بر کاغذ چاپ می شود، در نشر الکترونیکی روی دیسک یا شبکه منتشر می گردد و مخاطبان برای مطالعه آن باید از کامپیوتر استفاده کنند.

ناشران امروز، با بهره گیری از دستاوردهای کامپیوتر و فناوری اطلاعات، علاوه بر نشر کتاب به صورت سنتی، محصولات الکترونیکی شامل رسانگان سی دی رام، رسانگان اینترنت، و کتاب الکترونیکی نیز منتشر می کنند. نشر کامپیوتری، عبارت از نشر همین گونه محصولات است.

مزایای نشر الکترونیکی

سه امتیاز اساسی نشر کامپیوتری عبارت اند از:

1. کاهش هزینه نشر به دلیل حذف هزینه های کاغذ و چاپ و صفحه آرایی؛
2. افزایش سرعت تولید، به دلیل حذف مراحل چاپ و صحافی؛
3. امکان نشر با تیراژ پایین.

چهار امتیاز دیگر نشر الکترونیکی

چهار امتیاز دیگر نشر الکترونیکی عبارت اند از:

1. خریدار می تواند فقط قسمت هایی از کتاب با مطلب موردنیاز خود را سفارش دهد. تفاوت قیمت این نوع سفارش در موارد خاصی، مثلا فهرست ها و دستنامه های فنی، با سفارش کل متن قابل توجه خواهد بود. بدین ترتیب، هم فروش ناشر بیشتر می شود و هم خریدار تمایل بیشتری به نشر کامپیوتری پیدا می کند؛
2. خریدار می تواند در صورت موافقت ناشر، متن خریداری شده را عینا یا با تغییراتی در پایگاه وب خود قرار دهد؛
3. خریدار می تواند اطمینان داشته باشد که هرگاه به محصولات الکترونیکی نیاز پیدا کند، می تواند ظرف چند دقیقه آن را به دست بیاورد. بنابر این، خریدار، بهتر و راحت تر می تواند امور برنامه ریزی خود را انجام دهد؛
4. ناشر می تواند مشخصات کامل مشتریان خود را داشته باشد و در برنامه ریزی خود از آن بهره بگیرد؛ و اصولا راه هایی وجود دارد که با استفاده از آن ها، هر ناشری می تواند به فهرستی از مشتریان بالقوه علاقمند به نوع خاصی از محصولات نشر کامپیوتری دست یابد.

کارکرد های نشر الکترونیکی

از امتیازهای هفت گانه فوق نتایج متعدد دیگری نیز می توان گرفت که هریک یک امتیاز نشر الکترونیکی محسوب می شود. مثلا به دلیل عدم استفاده از کاغذ، محیط زیست آسیب کمتری می بیند، و به دلیل فراهم آمدن انواع تریبون های مؤثر، گفتگوی تمدن ها آسان تر و کارآمدتر صورت می پذیرد.

همچنین، به دلیل امکان نشر با هزینه اندک، مشارکت همگان در نشر نیز ممکن خواهد بود، و ناشران بزرگ با تعداد زیادی ناشر کوچک رقیب، سروکار خواهند داشت. این تحولات و تحولات متعد دیگر ناشی از نشر کامپیوتری، بر همه امور همه جوامع دنیا تأثیر خواهند گذاشت؛ همه کشاورزان سنتی برای فروش محصولات خود به نشر کامپیوتری نیاز خواهند داشت؛ همه مغازه دارها برای استفاده از سیستم «نمودار میله ای» (Bar-Code) پیشرفته به نشر کامپیوتری نیاز خواهند داشت؛ دانش آموزان و دانشجویان برای تکالیف و امتحانات خود به نشر کامپیوتری نیاز خواهند داشت.

به طور کلی، همه مردم برای خرید مایحتاج زندگی، فروش خدمات و کالاها، و پرداخت صورتحساب های مختلف به نشر کامپیوتری نیاز خواهند داشت. از سوی دیگر، به دلیل امکان مشارکت و رقابت در نشر کامپیوتری برای همگان، هر کسی که شایستگی کافی داشته باشد، می تواند سهمی از بازار محصولات الکترونیکی را کسب کند.

کاربردهای نشر کامپیوتری

با توجه به مثال های فوق الذکر می توان دریافت که معنای واژه نشر الکترونیکی به زودی تغییر خواهد کرد و بسیاری از فعالیت های ساده و ابتدایی کامپیوتری امروزی را نیز در بر خواهد گرفت. به طور کلی، نشر کامپیوتری را بر حسب کاربردهای اساسی آن بر دو مقوله میتوان تقسیم کرد:

1. نشر کامپیوتری به منظور اشاعه اطلاعات،
2. نشر کامپیوتری به منظور تجارت الکترونیکی.

در نشر کامپیوتری به منظور اشاعه اطلاعات، هدف، نشر کتاب، مقاله، موسیقی، فیلم، و هر نوع مطلب و مدرک است، و محصول آن، همان است که ارائه می شود. مطالب بخش حاضر و پنج بخش بعدی به این کاربرد نشر کامپیوتری اختصاص دارد. در نشر الکترونیکی به منظور تجارت الکترونیکی، هدف، خرید و فروش کالا و خدمات است، و از نشر کامپیوتری به عنوان یک ابزار مفید و مناسب استفاده می شود. به عبارت دیگر، در این کاربرد نشر کامپیوتری ، محصول فعالیت، همان اطلاعات ارائه شده نیست.

بنابر این، دو مبحث نشر کامپیوتری و تجارت الکترونیکی بر حسب هدف ها از هم تفکیک می شوند؛ اما روش ها و شیوه های هردو کاملا یکسان است.

تاریخچه نشر کامپیوتری

نشر کامپیوتری یکی از مباحث اطلاع رسانی است و تعریف اساسی کوتاه این نوع نشر عبارت است از: «اشاعه اطلاعات با استفاده از کامپیوتر». در نتیجه، تاریخچه نشر کامپیوتری، به بعد از اختراع کامپیوتر در دهه ۱۹۴۰ باز می گردد.

دستیابی به کل دانش بشری با کامپیوتر

در سال ۱۹۴۵، وانوار بوش (Vannevar Bush)، یکی از پیشگامان کامپیوتر، در مقاله ای به نام «As we May Think»، در ماهنامه Atlantic موضوع یا رویایی را مطرح ساخت که امروزه تحقق پذیرفته است. نظر وی این بود که روزی فرا خواهد رسید که هر کسی می تواند با کامپیوتر خود به کل دانش بشری دستیابی داشته باشد. وی آن کامپیوتر فرضی را MEMEX نامید. وی به درستی اعتقاد داشت که روزی مردم دنیا با MEMEX های خود به گشت زنی در انواع مدرک علمی خواهند پرداخت. اما اندیشه وی، فقط تا آنجا می توانست پیش رود که رسانه های تحت کنترل کامپیوتر را دستگاه های عظیم میکرو فیلم تصور کند.

اطلاعات جهانی در رسانه های کامپیوتری

بعدها، تئودور نلسون (Theodore Nelson)، ایده MEMEX را به طور دقیقتر و ملموس تر و علمی تر تعریف کرد. وی به درستی پیش بینی کرد که اطلاعات جهانی آینده، در رسانه های رقمی کامپیوتر ذخیره و بازیابی خواهند شد. اما وی نمی توانست پیش بینی کند که زمان آینده رویایی در دهه ۱۹۹۰ فرا برسد. احتمالا پیش بینی وی برای چند قرن پس از سال ۲۰۰۰ بوده است.

اولین فعالیت اشتراک اطلاعات

اولین فعالیت اشتراک اطلاعات و نشر الکترونیکی ، توسط وزارت دفاع آمریکا در دهه ۱۹۶۰ آغاز شد. در این فعالیت، از شبکه ای به نام ARPANET استفاده شد تا اطلاعات پژوهشی علمی و فنی دانشگاه های آمریکایی به طور اشتراکی قابل استفاده باشد و به ویژه وزارت دفاع آن کشور بتواند از آنها بهره بگیرد. این شبکه، هنوز هم فعال است.

اختراعات جدید

در سال ۱۹۷۹، مؤسسۀ فیلیپس، دیسک نوری را اختراع کرد که به تدریج توسط مؤسسات دیگر به عنوان «سی دی-رام» به کار گرفته شد. در اوایل دهه ۱۹۸۰، تدوین استانداردهای ابرمتن (Hypertext) آغاز شد. با استفاده از روش شناسی ابر متن می توان هر نوع اطلاعاتی را شامل صدا و تصویر و فیلم، در متن نوشتاری قرار داد و از داخل متن نوشتاری به آسانی به انواع متن و مدرک و به طور کلی به انواع ابر متن دیگر دستیابی داشت: این، مهمترین جلوه تحقق رویای «وانوار بوش» بود.

در همین سال ها، مؤسسه اروپایی CERN «شبکه وب» ابتدایی را در اینترنت به منظور امور پژوهش خود به کار برد، که به دلیل موفقیت های چشمگیر آن، مؤسسات دیگر دنیا، به ویژه دانشگاه ها، به گسترش آن پرداختند. و در سال ۱۹۸۹، شبکه وب، به یک شبکه عملیاتی تبدیل شد. بدین ترتیب، شبکه وب، سریعترین نمونه توسعه فناوری در تاریخ تمدن محسوب گردید.

مقایسه تحولات نشر کامپیوتری با اختراع خودرو

شاید بی مناسبت نباشد که تحولات نشر الکترونیکی با تحولات ناشی از اختراع خودرو مقایسه شود. اختراع خودرو در اواخر قرن نوزدهم میلادی، باعث شد که وسایل نقلیه دیگر به تدریج از رده خارج شوند. اما جایگزینی خودرو با وسایل دیگر، سال ها طول کشید. تقریبا از دهه ۱۹۲۰ به بعد، در اغلب شهرهای دنیا خودرو یک وسیله نقلیه عادی شده بود. اما هنوز هم در بسیاری از نقاط دنیا وسایل نقلیه غیرموتوری به عنوان وسایل نقل و انتقال و یا وسایل تفریحی و ورزشی به کار برده می شوند.

بنابر نتایج مطالعات و نظرات متخصصان بزرگ نشر در دنیا، تحولات نشر کامپیوتری با سرعت بیشتری (نسبت به تحول خودرو) نشر سنتی را کنار زده است و کنار خواهد زد. البته برای تأیید این تز شواهد و استدلال های فراوان دیگری نیز موجود است.

به طوری که می توان با قطعیت پیش بینی کرد که به زودی نشر سنتی همانند وسایل نقلیه غیرموتوری عملا منسوخ خواهد گردید، و فقط به عنوان یک رسانه تفننی و تشریفاتی باقی خواهد ماند. آن چه که فعلا برای ناشران سنتی مطرح و مهم است این است که با یک چالش جدی و مهم مواجه اند و ناچار هستند خود را با تحولات دنیا سازش (Adapt) دهند.

همچنان که پی شتر در کاربردهای نشر کامپیوتری اشاره شد، امروزه، بسیاری از فعالیت های تجاری، عملا به نشر کامپیوتری (تجارت الکترونیکی) تبدیل شده اند. مثلا یک فروشنده اسباب بازی با فرش با خودرو، باید عملا یک «ناشر الکترونیکی» باشد تا بتواند کالاهای خود را از طریق اینترنت به فروش برساند. این تحول، بسیاری از فعالیت های سنتی دنیا را منسوخ و به نشر کامپیوتری تبدیل کرده است.