مفهوم دانش دیداری : چیستی و کارکرد ها

دوباره تعریف کردن ” مفهوم دانش دیداری : چیستی و کارکرد ها ” دام خطرناکی است که نباید خود را در آن گرفتار کنیم. بدون تردید وجود زبان، این رسانه ی ارتباطی که ساختاری نسبتا ساده دارد، بر کسانی که ایده ی متفاوت دانش دیداری را مطرح می کنند، فشار می آورد. اگر بتوان یکی از معانی ارتباطات را به این سادگی به اجزای ساختاری آن تجزیه کرد، چرا نتوان با معانی دیگر این گونه رفتار کرد؟

در مفهوم دانش دیداری تمام سیستم های نمادی به وسیله ی انسان پایه گذاری شده اند. این سیستمی که به آن زبان می گوییم نیز از اجزایی درست شده با تقویت شده است که روزگاری تصاویری نواری از ادراکات اشیاء بوده اند. سیستم های نمادی و زبانهای مختلفی وجود دارد که برخی شاخه های یک ریشه ی مشترک هستند و برخی نیز هیچ ارتباطی با بقیه ندارند. مثلا سیستم عددنویسی که نمایانگر یک سیستم بازیابی اطلاعات ویژه است و یا نت نویسی در موسیقی. در همه ی این موارد سهولت یادگیری کدهای هر سیستمی متأثر از ترکیب اصلی آن سیستم است.

در مفهوم دانش دیداری معانی هر کد به همراه آن ضمیمه شده است و هر زبان دارای گرامری پایه است. هم اکنون بیش از 3 هزار زبان زنده در دنیا وجود دارد که هر کدام از دیگری متفاوت است. زبان دیداری در مقایسه با زبانهای فوق به مراتب جهانی تر است به طوری که نباید پیچیدگی آن باعث شود تا از نتایج گران بهای آن چشم پوشی کنیم. همه ی زبان ها دارای کلیتی منطقی هستند؛ اما هوش دیداری را نمی توان چنین ساده توصیف کرد. و مقایسه ی آن با زبان تلاشی عبث خواهد بود.

دیدن عملی طبیعی در دستیابی به مفهوم دانش دیداری

در مفهوم دانش دیداری کنار هم قرار گرفتن واژه ی «دانش» و «دیداری» اهمیت ویژه ای دارد. دیدن عملی طبیعی است. ساختن و ادراک پیامهای دیداری نیز تا حدودی طبیعی است. اما تنها با آموزش می توان به کارآیی هر کدام دست یافت. در زبان کلامی پیش از آن که کلماتی مانند «خلاقیت» را ارزش قلمداد کنیم، انتظار داریم فراگیر خواندن و نوشتن را بیاموزد. لزومی ندارد که او بسیار شیوا بنویسد؛ همین که در نوشته ی خود اصول نگارش را رعایت کرده باشد و بدون غلط و قابل فهم باشد، کفایت می کند.

دانش کلامی را می‌توان تا حد خواندن و نوشتن کلمات تقلیل داد. می توان آن را به صورت ابزاری در نظر گرفت که به صورت طبیعی به درد خواندن و نوشتن می خورد و شیوایی و بلاغتی که لازمه ی خلق داستان های بلند و اشعار است کاربرد جنبی آن محسوب می‌شود. به هر حال می پذیریم که از دانش کلامی می توان در سطوح مختلف استفاده کرد: از یک پیام ساده تا انواع پیچیده و هنری بخش اعظمی از ارتباطات دیداری به تصادف یا قدرت خلاقیت سپرده شده است که بخشی از علت آن جدایی بین هنر و صنعت است و بخش دیگر آن محدودیت در توانایی ترسیم.

از آنجایی که تلاش چندانی برای تحلیل یا تعریف ساختار ارتباط دیداری صورت نگرفته است، یافتن روش یا کاربردهای آن دشوار است.

دانش دیداری در نظام آموزشی

در مفهوم دانش دیداری باید گفت که در واقع نظام آموزشی ما نیز در این زمینه اقدامی نمی کند و هنوز بر غالب بودن کلام و چشم پوشی از دیگر توانایی های انسان، اصرار دارد. و توجهی به ماهیت دیداری قوی و غالبی که تجربیات آموزشی کودک دارد نمی شود. حتی استفاده از رسانه های دیداری در آموزش هنرهای زیبا و کاربردی نیز به دقت و با هدف صورت نمی گیرد.

در بسیاری از موارد دانش آموزان با وسایل دیداری مختلفی از قبیل فیلم های ۳۵ میلی متری، فیلم های ویدئویی، اسلاید، لوح های آموزشی و غیره بمباران می شوند، اما این وسایل تجربه ی فعالی در آنها برنمی انگیزاند. درست مانند بینندگان تلویزیون که منفعلانه آن را تماشا می کنند.

تاکنون معیارهای زیادی برای ارزیابی این وسایل کمک آموزشی و شناسایی تأثیر آنها در امر آموزش تدوین نشده است. در بیشتر این رسانه های کمک آموزشی در مقایسه با کلام، مخاطبین قادر به تشخیص اشتباهات نیستند. همین وضع برای تجربه ی عملی با دیگر رسانه ها نیز صادق است.

حتی در دستورالعمل هایی که برای گرفتن عکس یا استفاده از دوربین عکاسی تهیه می شود نیز بیشتر از رسانه ی کلامی استفاده شده است تا ارتباط دیداری خود رسانه. متاسفانه در هیچ سطحی از آموزش از پتانسیل قوی دانش دیداری استفاده نشده و هنرهای تجسمی در برنامه ی آموزشی جنبه ای تفریحی و پرکننده دارد. این امر در کاربرد رسانه هایی مانند دوربین عکاسی، وسایل فیلم برداری و نمایش فیلم و تلویزیون نیز صادق است.

جبهه ی مخالف خردگرایی در هنرهای تجسمی

چرا ما در مفهوم دانش دیداری تمایل داریم که در همه ی هنرهای تجسمی خود را ناگفته در جبهه ی مخالف خردگرایی قرار دهیم؟ بررسی نظام آموزشی نشان می دهد که توسعه ی روش های سازنده ی آموزش دیداری به جز در دانش آموزانی که شیفته ی آن بوده یا استعداد ویژه ای دارند، مغفول مانده است.

این که در ارتباطات دیداری چه چیزی قابل اجرا، مناسب یا مؤثر است، به سلیقه های شخصی، برخی تعاریف نامنسجم و یا ارزیابی شخصی فرستنده یا گیرنده ی پیام واگذار شده است. و کمترین تلاشی در جهت درک و اجرای این نوع ارتباط، حداقل در آن سطحی که بتوان به آن دانش اطلاق کرد صورت نمی گیرد.

احتمالا این عدم توجه بیشتر از آن که ناشی از تعصب یا مخالفت باشد ناشی از باور راسخی است که هیچ روش یا وسیله ای برای دستیابی به دانش دیداری وجود ندارد. با این وجود تقاضا برای یادگیری این رسانه فراتر از ظرفیت مدارس و دانشگاه های ماست. و مواجهه با چالش دانش دیداری دیگر قابل چشم پوشی نیست.

ما چگونه به این بن بست رسیدیم و کیش و مات شدیم؟ در میان تمام ابزارهای ارتباطی تنها شیوه ی دیداری است که نه مسئولی دارد، نه نوعی متدولوژی، و نه سیستم با دستورالعملی برای تبیین و فهم آن. چرا امروز که ما این همه به دانش دیداری نیاز داریم نمی توانیم آن را به دست آوریم؟ خیلی روشن است که باید هر چه سریع تر راه حلی برای این معما بیابیم.