سایه روشن در طراحی : کارکرد ها

سایه روشن در طراحی : کارکرد ها مباحث از گسترده ای برخوردار است؛ از این رو بر آن شدیم تا در این رابطه نوشته ای نسبتا جامع آماده نموده و در اختیار علاقمندان قرار دهیم. خطوطی که در یک اسکیس سریع یا یک نقشه ی فنی دیده می شود به علت همجواری در سایه روشن مختلف است. یکی کاملا تیره و دیگری کاملا روشن. وجود و عدم وجود نسبی نور باعث می شود که ما بتوانیم ببینیم.

اما سایه روشن در طراحی و نور، خواه نور خورشید و ماه و خواه نور مصنوعی، به صورت یکنواخت محیط را روشن نمی کند. که اگر چنین بود عمل دیدن همانند دیدن در تاریکی مطلق ناممکن می شد. نوری که بر اشیاء می تابد به وسیله ی برخی سطوح براق منعکس می شود. خود سطوحی که در معرض تابش نور قرار می گیرند نیز دارای تیرگی و روشنی نسبی هستند.

تنوع موجود بین تیرگی ها و روشنی ها و یا به عبارتی سایه روشن در طراحی موجب می شود که ما بتوانیم اطلاعات بصری پیچیده را در محیط تشخیص دهیم. به بیان دیگر ما سطوحی را روشن می بینیم که در مجاورت سطوح تیره بوده یا روی سطوح دیگر قرار گرفته باشند (شکل های 24-3 و ۲۵-۳).

سایه روشن در طراحی و عکاسی

در بحث سایه روشن در طراحی گفتنی است که در طبیعت بین تیرگی مطلق و روشنی محض درجات مختلفی سایه روشن وجود دارد اما در هنر و عکاسی برای بازنمایی طبیعت امکانات محدودی در اختیار ماست. زمانی که به یک رنگبندی در طبیعت نگاه می کنیم نور واقعی می بینیم اما در نقاشی، عکاسی و سینما تنها رنگ یا نیترات نقره باعث شبیه سازی آن رنگبندی می شود. با این که درجات مختلف سایه روشن در طبیعت تقریبا نامحدود است اما در هنر بین سیاه و سفید معمولا سیزده مرحله ی خاکستری قابل استفاده است (شکل ۲۶-۳).

در بحث سایه روشن در طراحی یکی از چالش های عمده ای که هنرجویان در مدرسه ی باوهاوس و دیگر مدارس هنری با آن درگیر بودند تشخیص و اجرای هر چه بیشتر خاکستری بین رنگ سیاه و سفید بود. آنها در دقیق ترین و حساس ترین حالت قادر به نمایش بیش از ۳۰ تنالیته نبودند. البته این چیزی نبود که بتوان در کارهای معمول از آن استفاده کرد زیرا از نظر بصری بسیار به هم نزدیک بودند.

پس طراح چگونه می تواند بر این محدودیت فایق آید؟ با کنار هم گذاشتن تنالیته های خاکستری باز هم این محدودیت بیشتر خود را نشان می دهد. یک تنالیته ی خاکستری به طور مهیجی وقتی روی یک زمینه ی متفاوت قرار می گیرد تغییر می کند (شکل ۲۷-۳). با استفاده از این ابزار می توان ارائه ی سایه روشن در طراحی را بسیار توسعه داد.

سایه روشن بهترین ابزار برای نشان دادن بُعد

جهانی که در آن زندگی می کنیم بُعدی است و سایه روشن در طراحی یکی از بهترین ابزارهایی است که طراح می تواند با آن بُعد را نشان دهد. پرسپکتیو روش دیگری برای نشان دادن بسیاری از جلوه های بصری ویژه در محیط طبیعی پیرامون ماست که روی یک سطح دو بعدی نمایش داده می شود. در پرسپکتیو قواعد استانداردی برای ترسیم فاصله، حجم، نقطه ی دید، نقطه ی گریز، خط افق، تراز چشم و غیره وجود دارد (شکل ۲۸-۳).

اما خط به تنهایی و بدون استفاده از سایه روشن، حتی به کمک پرسپکتیو نیز قادر به ایجاد حس واقعی نیست (شکل ۲۹-۳). افزودن سایه روشن این حس واقعی را تقویت می کند. چنین تأثیری در شکل های ساده و پایه مانند دایره که بدون سایه روشن بعد آن نمایش داده نمی شود، حتی مهیج تر خواهد بود شکل ۳۰-۳).

نقش تاریکی و روشنایی برای درک محیط

در مبحث سایه روشن در طراحی تاریکی و روشنایی برای درک محیط پیرامون ما اهمیت فوق العاده ای دارد به طوری که ما به راحتی می توانیم تصویری تکرنگ از واقعیت را در هنرهای تجسمی بپذیریم. در حقیقت تغییرات تنالیته ی خاکستری در عکاسی، سینما، تلویزیون، حکاکی، سیاه قلم، و طراحی تصاویری تک رنگ هستند و جهانی را نمایش می دهند که وجود خارجی ندارد و تنها به دلیل اهمیتی که تنالیته های خاکستری در ادراک و مشاهده ی ما دارند مورد قبول و پذیرش ما قرار می گیرد (تصویر ۱-۳).

اهمیت نقش حیاتی سایه روشن در طراحی در ادراک ما به قدری است که به سهولت می توانیم پدیده های بصری را به صورت تکرنگ بازنمایی کنیم. حتی ناخودآگاه نسبت به مقادیر سایه روشن در محیط پیرامون خود حساس هستیم. اما تعداد قلیلی نسبت به این حساسیت در خود آگاهی دارند. شاید علت این واقعیت بصری تکان دهنده این باشد که حساسیت نسبت به سایه روشن اهمیتی ویژه در بقای ما دارد. به وسیله ی آن می توانیم هر حرکت یا جنبش سریعی را ببینیم، و عمق، فاصله و دیگر ارتباطات محیطی را درک کنیم. مقادیر سایه روشن روش دیگری برای توصیف نور هستند. به وسیله ی آنها و تنها به وسیله ی آنها ما می توانیم ببینیم.